28 marca 2018 roku Prezydent RP podpisał ustawę o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu („Ustawa AML”). Ustawa AML stanowi wdrożenie Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (AMLD IV) do polskiego porządku prawnego. Zawiera ona kilka istotnych, nowych uregulowań w stosunku do poprzednio obowiązującej ustawy, w tym w zakresie kryptowalut.
Definicja kryptowalut w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu
Zgodnie z Ustawą AML, waluta wirtualna to cyfrowe odwzorowanie wartości, które nie jest:
- prawnym środkiem płatniczym emitowanym przez Narodowy Bank Polski, zagraniczne banki centralne oraz inne organy administracji publicznej,
- międzynarodową jednostką rozrachunkową ustanawianą przez organizację międzynarodową i akceptowaną przez poszczególne kraje należące do tej organizacji lub z nią współpracujące,
- pieniądzem elektronicznym w rozumieniu ustawy o usługach płatniczych,
- instrumentem finansowym w rozumieniu ustawy o obrocie instrumentami finansowymi,
O ile na pierwszy rzut oka wydaje się, że definicja przyjęta w Ustawie AML wyjaśnia niektóre wątpliwości związane z możliwością kwalifikowania kryptowalut jako pieniądza elektronicznego lub instrumentu finansowego, to należy podkreślić, że przytoczone postanowienie niczego nie przesądza. Nie jest wykluczone, że pewne kryptowaluty z uwagi na swoje właściwości zostaną zaliczone do kategorii instrumentów finansowych, co spowoduje, że podmiot prowadzący działalność z użyciem takich kryptowalut zostanie uznany uznany za prowadzący działalność regulowaną, na którą będzie musiał uzyskać pozwolenie właściwych władz. Dlatego niezbędna jest każdorazowa ocena, czy dana kryptowaluta mieści się w definicji instrumentu finansowego.
Podmioty zajmujące się kryptowalutami jako instytucje obowiązane
Zgodnie z Ustawą AML, instytucjami obowiązanymi są podmioty prowadzące działalność gospodarczą polegającą na świadczeniu usług w zakresie:
- wymiany pomiędzy walutami wirtualnymi i środkami płatniczymi,
- wymiany pomiędzy walutami wirtualnymi,
- pośrednictwa w wymianie, o której mowa w dwóch powyższych punktach,
- prowadzenia rachunków prowadzonych w formie elektronicznej – zbiór danych identyfikacyjnych zapewniających osobom uprawnionym możliwość korzystania z jednostek walut wirtualnych, w tym przeprowadzania transakcji ich wymiany.
Co to oznacza w praktyce? Tzw. „giełdy kryptowalut” będą obowiązane do przestrzegania obowiązków ustanowionych Ustawą AML. Należą do nich przede wszystkim konieczność:
- wprowadzenia rozbudowanych procedur identyfikacji i weryfikacji swoich klientów;
- monitorowania stosunków z klientami;
- monitorowania i analizowania transakcji przeprowadzanych za pośrednictwem giełd.
Katalog obowiązków wynikających z Ustawy AML wobec instytucji obowiązanych jest obszerny i w tym wpisie nie sposób je wyczerpująco wymienić. Przede wszystkim należy jednak wyjaśnić, że instytucje obowiązane muszą stosować wobec swoich klientów środki bezpieczeństwa finansowego w zakresie uwzględniającym rozpoznane ryzyko prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, a polegające na:
- identyfikacji beneficjenta rzeczywistego oraz podejmowanie uzasadnionych czynności w celu weryfikacji jego tożsamości oraz ustalenia struktury własności i kontroli – w przypadku klienta będącego osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej,
- identyfikacji klienta oraz weryfikacji jego tożsamości;
- ocenie stosunków gospodarczych i, stosownie do sytuacji, uzyskanie informacji na temat ich celu i zamierzonego charakteru;
- bieżącym monitorowaniu stosunków gospodarczych klienta w tym m.in. badanie źródła pochodzenia wartości majątkowych będących w dyspozycji klienta – w przypadkach uzasadnionych okolicznościami.
Dodatkowo instytucje obowiązane na potrzeby stosowania środków bezpieczeństwa finansowego mogą przetwarzać informacje zawarte w dokumentach tożsamości klienta oraz sporządzać ich kopie.
Z kolei katalog sytuacji, w których instytucje obowiązane muszą stosować środki bezpieczeństwa finansowego został wskazany w art. 35 Ustawy AML.
Uwaga – jeżeli instytucja obowiązana nie może zastosować jednego ze środków bezpieczeństwa finansowego, o których mowa powyżej, to nie może nawiązywać stosunków gospodarczych, przeprowadzać transakcji okazjonalnych oraz musi rozwiązać dotychczasowe stosunki gospodarcze. Oznacza to, że niemożność spełnienia środków bezpieczeństwa finansowego przewidzianych w Ustawie AML wyłącza możliwość prowadzenia działalności przez wszelkie podmioty, które są objęte zakresem Ustawy.
Istnieje także ryzyko uznania, że giełdy kryptowalut zostaną uznane za podmioty prowadzące działalność o wyższym ryzyku prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu i dlatego zobowiązane będą do zastosowania wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego.
Na gruncie Ustawy AML instytucje obowiązane muszą przekazywać Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej („GIIF”) informacje m.in. o przyjętej wpłacie lub dokonanej wypłacie środków pieniężnych o wartości przekraczającej 15 000 euro. Dodatkowo każda instytucja obowiązana jest zobligowana do niezwłocznego zawiadomienia GIIF o przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że określona transakcja lub określone wartości majątkowe mogą mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu.
Niewątpliwe jest, że po wejściu w życie Ustawy AML trzeba będzie bacznie śledzić podejście organów administracji państwowej do kwestii obowiązków giełd kryptowalut wynikających z tych przepisów.
