Wizerunek sportowców kadry narodowej i reprezentacji olimpijskiej

Wizerunek każdego człowieka podlega ochronie prawnej, do której uprawnieni są również sportowcy, w tym zawodnicy kadry narodowej i reprezentacji olimpijskiej. Zasady ochrony, rozpowszechniania i wykorzystywania wizerunku sportowców zdecydowanie odbiegają jednak od zasad ogólnych. Powstaje pytanie, czy tak samo rzecz ma się w przypadku ochrony wizerunku zawodnika kadry narodowej i reprezentacji olimpijskiej jako danych osobowych, w szczególności na podstawie RODO[1] i jakie obowiązki może to rodzić po stronie polskich związków sportowych i PKOl.

 

Wizerunek jako dobro osobiste

Wizerunek to, najogólniej rzecz ujmując, fizyczny obraz człowieka pozwalający go zidentyfikować wśród innych ludzi[2]. Wizerunek w Kodeksie cywilnym[3] uznany został za dobro osobiste, a zgodnie z Prawem autorskim[4] jego rozpowszechnianie wymaga zgody osoby na nim przedstawionej. W konsekwencją powyższego każdej osobie przysługują dwa podstawowe sposoby ochrony prawnej. Pierwszy, w przypadku przypadku zagrożenia lub naruszenia wizerunku jako dobra osobistego, tj. możliwość żądania zaniechania określonego działania, usunięcia skutków naruszenia, złożenia oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny, czy też żądania naprawienia szkody majątkowej na zasadach ogólnych. Drugi znajduje zastosowanie w przypadku rozpowszechniania wizerunku bez zezwolenia osoby na nim przedstawionej, tj. roszczenie o zaniechanie określonego działania, dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia, w szczególności złożenia publicznego oświadczenia o odpowiedniej treści i formie, a jeżeli naruszenie było zawinione – roszczenie o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, jak też zobowiązanie sprawcy naruszenia do uiszczenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Co istotne, od zasady konieczności wyrażenia zgody na rozpowszechnianie wizerunku, Prawo autorskie przewiduje wyjątki:

• w braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie,
• zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych
• zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.

 

Wykorzystanie wizerunku zawodnika kadry narodowej i reprezentacji olimpijskiej

Bardzo szczególne unormowanie w zakresie wizerunku przewiduje Ustawa o sporcie[5], zgodnie z której art. 14, członek kadry narodowej udostępnia, na zasadach wyłączności, swój wizerunek w stroju reprezentacji kraju polskiemu związkowi sportowemu, który jest uprawniony do wykorzystania tego wizerunku do swoich celów gospodarczych w zakresie wyznaczonym przez przepisy tego związku lub międzynarodowej organizacji sportowej działającej w danym sporcie. Z kolei członek reprezentacji olimpijskiej udostępnia, na zasadach wyłączności, z chwilą powołania do reprezentacji olimpijskiej, swój wizerunek w stroju reprezentacji olimpijskiej Polskiemu Komitetowi Olimpijskiemu, który jest uprawniony do wykorzystania tego wizerunku do swoich celów gospodarczych w zakresie wyznaczonym przez swoje przepisy lub przepisy Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego. Ustawa stanowi również, że zawodnik przed zakwalifikowaniem do kadry narodowej lub reprezentacji olimpijskiej wyraża zgodę na rozpowszechnianie swojego wizerunku w stroju reprezentacji kraju w rozumieniu Prawa autorskiego.

Powyższe przepisy przez lata budziły szereg kontrowersji, w tym w szczególności odnośnie charakteru i zakresu prawa do wykorzystania wizerunku przez polski związek sportowy i PKOl, czy sposobu wyrażenia zgody przez zawodnika. Na pewno każdy interesujący się tematem słyszał o sprawie z powództwa Macieja Żurawskiego, ówczesnego reprezentanta Polski w piłce nożnej przeciwko Telekomunikacji Polskiej S.A., głównemu sponsorowi tej reprezentacji, w której nadto Polski Związek Piłki Nożnej występował jako interwenient uboczny. Zasadniczym punktem sporu były wątpliwości co do możliwości przekazania prawa PZPN uzyskanego na podstawie ustawy, na rzecz podmiotów trzecich, w tym przypadku Telekomunikacji Polskiej S.A., która z kolei zamieściła wizerunek zawodnika w stroju reprezentacji w swojej reklamie. Sprawa dotarła do Sądu Najwyższego[6], a najważniejsze wnioski płynące z jego wyroku to:

1. Uprawnienie polskiego związku sportowego na podstawie art. 33 ust. 1 ustawy o sporcie kwalifikowanym (obecnie art. 14 ust. 1 Ustawy o sporcie) jest dalej idące niż udzielenie zgody na wykorzystanie wizerunku na podstawie Prawa autorskiego, ponieważ ze spełnieniem hipotezy tego przepisu, tj. z zakwalifikowaniem zawodnika do kadry narodowej, ustawodawca powiązał powstanie na rzecz polskiego związku sportowego prawa do wykorzystania wizerunku kadrowicza w stroju reprezentacji kraju;

 

2. Treścią tego prawa jest możliwość samodzielnego wykorzystywania przez polski związek sportowy wizerunku zawodnika w stroju reprezentanta do własnych celów gospodarczych. Korelatem tego uprawnienia jest obowiązek znoszenia przez kadrowicza sytuacji, w której jego wizerunek w stroju reprezentanta kraju może być przedmiotem wykorzystania przez jego federację sportową na zasadach wyłączności;

 

3. Udostępnienie wizerunku jest czymś więcej niż wyrażeniem zgody w rozumieniu Prawa autorskiego, zatem wola przynależności przez zawodnika do reprezentacji kraju jest równoznaczna z jego zgodą na wykorzystanie wizerunku w granicach określonych w art. 33 ust. 1 ustawy o sporcie kwalifikowanym
   (obecnie art. 14 ust. 1 Ustawy o sporcie);

 

4. Zakres wykorzystania wizerunku zawodnika ustawodawca pozostawił do określenia związkowi sportowemu w wewnętrznych aktach organizacyjnych. Oznacza to, że zawodnik nie może bez zgody polskiego związku sportowego upoważniać osób trzecich do wykorzystywania jego wizerunku w stroju reprezentacyjnym;

 

5. Wykorzystanie wizerunku do celów gospodarczych oznacza także cel zarobkowy, zgodny z funkcją danego polskiego związku sportowego, który nie może być sprzeczny z jego statutowymi zadaniami. Taka działalność obejmuje m.in. zawieranie umów wzajemnych, które mogą polegać na udostępnieniu kontrahentowi wizerunku członków kadry narodowej w stroju reprezentacji kraju w zamian za świadczenie pieniężne wykorzystywane na realizację statutowych zadań, np. na szkolenie zawodników kadry;

 

6. Gdy zawodnik nie jest kadrowiczem, brak jego zgody wyłącza możliwość wykorzystania przez polski związek sportowy jego wizerunku także w stroju reprezentacyjnym, chyba że wchodzą w rachubę wyjątki określone w tym przepisie.

 

Poza powyższymi wnioskami, z omawianego wyroku płynie bardzo ważna zasada interpretacyjna: art. 33 ust. 1 ustawy o sporcie kwalifikowanym (obecnie art. 14 ust. 1 Ustawy o sporcie), w zakresie w nim unormowanym, wyłącza zastosowanie art. 81 Prawa autorskiego, co najlepiej podsumowuje specyfikę zasad korzystania i ochrony wizerunku zawodnika kadry narodowej i reprezentacji olimpijskiej.

 

Wizerunek a ochrona danych osobowych

O ile omówiona wyżej pokrótce kwestia ochrony, przetwarzania i wykorzystania wizerunku na podstawie Kodeksu cywilnego, Prawa autorskiego i Ustawy o sporcie została już bardzo obszernie skomentowana w piśmiennictwie i orzeczeniach sądów, tak względnie mało uwagi poświęcane jest wizerunkowi jako danej osobowej, w szczególności w zakresie dotyczącym sportowców.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że zgodnie z definicją zawartą w RODO, wizerunek należy uznać za dane osobowe[7], a jego rozpowszechnianie za ich przetwarzanie[8]. Dlatego też do rozpowszechniania wizerunku należy zastosować pełen zakres przepisów RODO dotyczących zasad przetwarzania danych osobowych i ich ochrony, w tym w szczególności obowiązek posiadania podstawy prawnej przetwarzania danych osobowych, o której mowa w art. 6 RODO[9].

Powstaje zatem zasadnicze pytanie, czy do wykorzystywania wizerunku zawodników przez polskie związki sportowe i PKOl konieczne jest uzyskanie zgody osoby, której dane dotyczą, na ich przetwarzanie w jednym lub większej liczbie określonych celów (art. 6 ust. 1 lit. (a) RODO), czy też możliwe jest uznanie, że podmioty te dysponują inną podstawą przetwarzania danych osobowych wskazaną w RODO.

W mojej ocenie najistotniejszą podstawą, która mogłaby być brana pod uwagę, jest przetwarzanie niezbędne do celów wynikających z prawnie uzasadnionych interesów realizowanych przez administratora lub przez stronę trzecią (art. 6 ust. 1 lit. (f) RODO). Jak wskazano wyżej, ustawa o sporcie przewiduje powstanie prawa podmiotowego polskich związków sportowych i PKOl do wykorzystywania wizerunku sportowca, co uzasadniałoby istnienie prawnie uzasadnionego interesu w przetwarzaniu wizerunku przez polskie związki sportowe i PKOl. Logicznym jest również wniosek, że konieczność uzyskiwania zgody na przetwarzanie wizerunku sportowca jako danych osobowych, niezbędnego przecież do jego wykorzystywania w zakresie wskazanym w ustawie i omówionym wyroku Sądu Najwyższego, mogłaby praktycznie uniemożliwić korzystanie związkom i PKOl z ich ustawowego prawa. W konsekwencji uznać należy, że uzyskanie osobnej zgody na przetwarzanie wizerunku zawodnika przez polskie związki sportowe lub PKOl nie jest wymagane.

Jednocześnie nie wolno zapominać, że brak obowiązku uzyskania zgody na przetwarzanie danych osobowych w postaci wizerunku zawodnika kadry narodowej i członka reprezentacji olimpijskiej nie zwalnia polskich związków sportowych i PKOl z wynikających z RODO obowiązków administratora danych osobowych, w tym z konieczności wykonania obowiązku informacyjnego. Warto podkreślić, że to właśnie niedopełnienie obowiązku informacyjnego było przyczyną wymierzenia przez Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych pierwszej kary administracyjnej za naruszenie RODO, w wysokości jednego miliona złotych. Dlatego też każdemu z ww. zawodników musi zostać przedstawiona klauzula informacyjna, indywidualnie przygotowana dla każdego polskiego związku sportowego oraz PKOl, zawierająca m. in. informacje dotyczące administratora danych, rodzaju przetwarzanych danych osobowych, podstawy ich przetwarzania, prawa dostępu do danych osobowych czy też prawa wniesienia sprzeciwu i skargi.

 

Artykuł został pierwotnie opublikowany w czasopiśmie “Forum trenera” nr 3 (31) 2019.

 

[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych).

[2] Kryterium rozpoznawalności doskonale ilustruje wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 17.07.2009 r. (XXIV C 1751/08, niepubl.), zapadły w następującym stanie faktycznym: wydawca płyty CD umieścił na okładce zdjęcie powoda obejmujące jego tors i niewielką, dolną część twarzy. Powód był tancerzem należącym do popularnej męskiej grupy tanecznej specjalizującej się w występach na wieczorach panieńskich. Zdjęcie, którym posłużył się pozwany, zostało wcześniej opublikowane w kalendarzu przygotowanym przez grupę taneczną. Powód nigdy nie wyraził zgody na wykorzystanie w taki sposób jego zdjęcia przez wydawcę płyty. O umieszczeniu swojego zdjęcia na okładce spornej płyty powód dowiedział się przypadkowo w trakcie występu jego grupy tanecznej, kiedy to został poproszony o złożenie autografu na tej okładce. Sąd uznał, że w wyniku publikacji płyty doszło do naruszenia wizerunku powoda: zdjęcie umieszczone na okładce płyty pozwala na identyfikację powoda, natomiast fakt zakrycia części twarzy nie sprawia, że nie jest ono wizerunkiem powoda. (za: K. Bojańczyk [w:] Machała Wojciech (red.), Sarbiński Rafał Marcin (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz. Komentowany artykuł: 81.)

[3] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, Dz.U.2019.1145 t.j.

[4] Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku – Prawo autorskie i prawa pokrewne, Dz.U.2019.1231 t.j.

[5] Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, Dz.U.2019.1468 t.j.

[6] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2009 roku (sygn. I CSK 160/09).

[7] Art. 4 pkt 1 RODO: „dane osobowe” oznaczają informacje o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej („osobie, której dane dotyczą”); możliwa do zidentyfikowania osoba fizyczna to osoba, którą można bezpośrednio lub pośrednio zidentyfikować, w szczególności na podstawie identyfikatora takiego jak imię i nazwisko, numer identyfikacyjny, dane o lokalizacji, identyfikator internetowy lub jeden bądź kilka szczególnych czynników określających fizyczną, fizjologiczną, genetyczną, psychiczną, ekonomiczną, kulturową lub społeczną tożsamość osoby fizycznej;

[8] Art. 4 pkt. 2 RODO: „przetwarzanie” oznacza operację lub zestaw operacji wykonywanych na danych osobowych lub zestawach danych osobowych w sposób zautomatyzowany lub niezautomatyzowany, taką jak zbieranie, utrwalanie, organizowanie, porządkowanie, przechowywanie, adaptowanie lub modyfikowanie, pobieranie, przeglądanie, wykorzystywanie, ujawnianie poprzez przesłanie, rozpowszechnianie lub innego rodzaju udostępnianie, dopasowywanie lub łączenie, ograniczanie, usuwanie lub niszczenie;

[9] Art. 6 ust. 1 RODO:

1. a) osoba, której dane dotyczą wyraziła zgodę na przetwarzanie swoich danych osobowych w jednym lub większej liczbie określonych celów;
2. b) przetwarzanie jest niezbędne do wykonania umowy, której stroną jest osoba, której dane dotyczą, lub do podjęcia działań na żądanie osoby, której dane dotyczą, przed zawarciem umowy;
3. c) przetwarzanie jest niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na administratorze;
4. d) przetwarzanie jest niezbędne do ochrony żywotnych interesów osoby, której dane dotyczą, lub innej osoby fizycznej;
5. e) przetwarzanie jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym lub w ramach sprawowania władzy publicznej powierzonej administratorowi;
6. f) przetwarzanie jest niezbędne do celów wynikających z prawnie uzasadnionych interesów realizowanych przez administratora lub przez stronę trzecią, z wyjątkiem sytuacji, w których nadrzędny charakter wobec tych interesów mają interesy lub podstawowe prawa i wolności osoby, której dane dotyczą, wymagające ochrony danych osobowych, w szczególności gdy osoba, której dane dotyczą, jest dzieckiem.